Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna
z dnia 22 kwietnia 1994 r.
III CZP 52/94
Nowa lista wspólników z wymienieniem ilości i wysokości udziałów każdego z nich, złożona sądowi rejestrowemu przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 188 § 3 kh(1)), nie stanowi "innego wniosku", o którym mowa w § 45 ust. 4 rozporządzenia(2) Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 maja 1993 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (Dz. U. 1993 r. Nr 46 poz. 210) i dlatego nie podlega wpisowi.
Z uzasadnienia
Do "innych wniosków" można natomiast zaliczyć np. wnioski dotyczące kwestii wymienionych w art. 181 § 1 i art. 185 § 1 kh(1).
Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna
z dnia 22 września 1993 r.
III CZP 118/93
Sąd odmówi przyjęcia do rejestru spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nowej listy wspólników, jeżeli zgłoszona w tym przedmiocie zmiana opiera się na nieważnej umowie zbycia udziałów.
Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski.
Sędziowie SN: J. Gudowski, A. Wypiórkiewicz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowo-Usługowego (...) Spółka z o.o. w D. o dokonanie zmian w rejestrze, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 8 września 1993 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Lublinie - IX Wydział Gospodarczy, postanowieniem z dnia 8 lipca 1993 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 kpc:
"1) Czy sąd rejestrowy powinien badać w razie zgłoszenia zbycia udziałów przez wspólników w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością ważność zbycia tych udziałów;
2) Czy sąd rejestrowy powinien w razie zgłoszenia do rejestru wzywać zarząd spółki do uzupełnienia tylko braków formalnych zgłoszenia, czy także powinien wzywać do uzupełnienia błędów merytorycznych zgłoszenia?"
podjął następującą uchwałę:
Uzasadnienie
Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne, ujęte w dwóch pytaniach, wyłoniło się w toku postępowania rejestrowego, w którym Sąd Rejonowy, prowadzący rejestr dla Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowo-Usługowego (...) - Spółki z o.o. w D., m.in. odmówił Spółce dołączenia do akt rejestrowych nowej listy wspólników. Sąd ten bowiem przyjął, że zmiana w dotychczasowym dwuosobowym składzie spółki do skutku nie doszła, gdyż umowa z dnia 29 grudnia 1992 r., w której jeden ze wspólników zbył na rzecz pozostałego wspólnika wszystkie swoje udziały, jest nieważna w związku z brakiem zachowania formy aktu notarialnego, wymaganego dla oświadczenia zbywcy. Zachowanie takiej formy było niezbędne, gdyż zbycie udziałów nastąpiło w drodze darowizny (art. 890 § 1 kc). Poza tym Sąd Rejonowy miał na uwadze, że złożona lista stanowi w istocie listę jednoosobowego zarządu w spółce jednoosobowej.
Powzięte przez Sąd Wojewódzki poważne wątpliwości prawne w postępowaniu wszczętym na skutek rewizji(1) Spółki dotyczą kwestii, czy sąd rejestrowy powinien zajmować się ważnością umowy zbycia udziałów załączonej do wniosku o dołączenie do akt nowej listy wspólników, skoro art. 188 § 3 kh nie nakłada na zarząd obowiązku załączenia dokumentów uzasadniających zmiany w składzie osobowym spółki, a jeśli tak, to jak daleko ma sięgać wykonywana w tym przedmiocie kontrola, a mianowicie, czy kontrola taka może mieć jedynie charakter formalny, czy też także zobowiązywać do usunięcia "błędów merytorycznych".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia dwa pytania prawne odnoszą się w istocie do jednego zagadnienia, którego przedmiot dotyka sprawy zakresu kognicji sądu rejestrowego przy załatwianiu wniosków spółek o załączenie do akt rejestrowych dokumentów w sytuacji, gdy ustawa zobowiązuje zarząd do ich załączenia.
Kodeks handlowy w dziale o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością nakłada na zarząd w wielu wypadkach obowiązek zgłoszenia odpowiednio udokumentowanych danych do ujawnienia ich w rejestrze handlowym poprzez wpis (por. przykładowo art. 165, art. 254 § 3, art. 258 § 1, art. 261 § 1 kh(2)). Poza tym kodeks handlowy przewiduje obowiązkowe złożenie pewnych dokumentów sądowi rejestrowemu w celu złożenia ich w oddzielnych aktach prowadzonych dla każdej firmy (por. § 5 rozporządzenia(3) Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 lipca 1934 r. (...) o rejestrze handlowym). Taki właśnie wypadek zachodzi w sytuacji uregulowanej w art. 188 § 3 kh. Przepis ten mianowicie zobowiązuje zarząd spółki po każdej zmianie w księdze udziałów, do złożenia sądowi rejestrowemu podpisanej przez siebie nowej listy wspólników z wymienieniem ilości i wysokości udziałów każdego z nich. Jak trafnie zauważył Sąd Wojewódzki, przepis ten nie nakłada na zarząd obowiązku udokumentowania zmiany, np. przez złożenie umowy zbycia. Niezłożenie zatem takich dokumentów nie stanowi o niezgodnych z prawem brakach w postępowaniu, których stwierdzenie zobowiązywałoby sąd rejestrowy do ich usunięcia w trybie art. 173 § 1 kh. Jeszcze pod rządem rozporządzenia(4) Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. - Prawo o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (Dz. U. 1933 r. Nr 82 poz. 602), które zawierało art. 21 o brzmieniu całkowicie zgodnym z brzmieniem art. 188 kh, Sąd Najwyższy wypowiedział pogląd, że spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, przedstawiając sądowi rejestrowemu nową listę wspólników, nie jest obowiązana dołączyć dokumentów nabycia, na podstawie których nastąpiła zmiana wspólników (por. orzeczenie Izby Cywilnej - Sekcji II - Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1935 r. C. II. 951/35 Przegląd Prawa Handlowego 1936/4 str. 179). Sąd Najwyższy - zmieniając odmienną uchwałę Sądu Apelacyjnego we Lwowie - przyjął nową listę wspólników do wiadomości sądu, nie żądając złożenia umowy przeniesienia udziałów. Sąd Najwyższy miał na uwadze, że fałszywość zgłoszenia podlega sankcji karnej przewidzianej w art. 131 Prawa o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (por. obecny art. 302 kh). Omówione orzeczenie ma już znaczenie historyczne, niemniej jednak stanowi także wykładnię prawa w przedmiocie unormowanym identycznie w kodeksie handlowym.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie nie znajduje również w przepisach kodeksu handlowego podstawy uzasadniającej obowiązek zarządu spółki odpowiedniego udokumentowania przy składaniu listy wspólników zmiany w składzie osobowym spółki. Obowiązek taki nie wynika z treści art. 188 § 3 kh.
Jednakże całkowite pozostawienie poza kontrolą wykonywaną przez sąd rejestrowy gromadzonych w rejestrze dokumentów, które składane są nie na potrzeby obowiązkowego wpisu, mogłoby przynieść konsekwencje niepożądane z punktu widzenia celu postępowania rejestrowego, służącego do ujawniania poprzez wpisy czy też treści zbieranych dokumentów danych o powstaniu, stanie i działalności gospodarczej spółki. Aczkolwiek jedynie w zakresie wpisów powstają wobec osób trzecich skutki prawne, o których mowa w art. 10 kodeksu handlowego, to jednak na pełny obraz rzeczywistego stanu prawnego spółki składają się zarówno treści wynikające z wpisów, jak też i ze składanych dokumentów. Jeżeli zatem zarząd spółki do wniosku o złożenie do rejestru listy wspólników dołącza poza tą listą także umowę zbycia udziałów, mającą uzasadniać zmianę w składzie osobowym spółki, a sąd rejestrowy dochodzi do wniosku, że umowa ta jest nieważna, a zatem nie wywołuje zamierzonego przez strony skutku prawnego, to nie może tego zaakceptować, przyjmując do wiadomości złożoną listę. Sąd rejestrowy powinien wówczas skorzystać z uprawnienia, jakie daje mu art. 16 § 1 kh w zakresie badania, czy zgłoszenie i dołączone do niego dokumenty są zgodne pod względem formy i treści z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawnymi. Wprawdzie przepis ten, jak wynika z całokształtu unormowań zawartych w art. 13-16(5) kh, odnosi się w zasadzie do zgłoszenia wpisów, to jednak nie ma przeszkód, aby mógł być on stosowany także przy zgłoszeniu dokumentu do akt, jak w przypadku art. 188 § 3 kh, i to nie tylko w odniesieniu do samej listy (np. w zakresie badania, czy została ona prawidłowo podpisana, czy zawiera dane o ilości i wysokości udziałów każdego wspólnika, albo - jak w niniejszej sprawie - czy ma cechy wykazu wspólników, czy też stanowi listę członków zarządu w sytuacji, gdy osoby i liczba wspólników pokrywają się z liczbą i osobami członków zarządu), ale również - do złożonych przez zarząd dalszych dokumentów, na których opiera się zmiana uwidoczniona w księdze udziałów. Tak rozumiana kontrola dobrze służy zapobieganiu przez sąd wprowadzaniu do akt rejestrowych danych niezgodnych z rzeczywistym stanem prawnym. Takie postępowanie odpowiada nadzorczej roli sądu rejestrowego, który ma obowiązek czuwać nad prawidłowością działalności spółki zarówno z punktu widzenia interesu wspólników, jak i osób trzecich.
Kontrola wykonywana przez sąd rejestrowy na podstawie art. 16 kh ma dwoisty charakter. Artykuł 16 § 1 kh dotyczy obligatoryjnej kontroli formalnej, prowadzącej do badania przez sąd zgodności zgłoszenia i dokumentów z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa. Natomiast art. 16 § 2 kh odnosi się do kontroli materialnej, polegającej na przeprowadzeniu badania zgodności zgłoszonych danych z prawdziwym stanem rzeczy, gdy sąd rejestrowy poweźmie w tym względzie uzasadnione wątpliwości. Przy wykonywaniu takiej kontroli sąd ma do dyspozycji - poza art. 17 kh(6) - postępowanie naprawcze, uregulowane w formach przewidzianych przez art. 173 kh. Charakteryzuje się ono sankcjami poprzez odesłanie do cyt. art. 17 (por. § 2) i wprowadzenie uprawnień sądu do rozwiązania spółki (por. § 3). Postępowanie naprawcze służy zatem wymuszeniu na spółce postępowania zgodnego z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa, a przez to nie można odnosić go do tej sfery działalności spółki, która pozostaje w obrębie jej autonomii. W szczególności sąd rejestrowy nie może zmusić wspólnika do zbycia udziałów na rzecz innego wspólnika, jeśli czynność taka zależy od woli stron. Stwierdzenie zatem przez sąd, że przedstawiona przez zarząd spółki umowa zbycia udziałów, mająca uzasadnić zmianę w składzie osobowym spółki, jest sprzeczna z prawem, nie może uzasadniać wdrożenia postępowania naprawczego na podstawie art. 173 kh. Natomiast w takim wypadku kontrola sądu rejestrowego ogranicza się do zwrócenia uwagi zarządowi spółki na wprowadzenie do księgi udziałów zmiany na podstawie nieważnej czynności prawnej w drodze odmowy przyjęcia nowej listy wspólników. Nową listę wspólników zarząd spółki będzie mógł bez przeszkód złożyć sądowi dopiero wówczas, gdy wspólnicy zawrą umowę w sposób zgodny z prawem. Tym samym nie jest uzasadnione wyznaczanie zarządowi terminu do usunięcia "błędu merytorycznego" w rozumieniu przedstawionym przez Sąd Wojewódzki.
Taki sposób postępowania w omawianej sprawie, przy realizacji obowiązku nadzorczego sądu rejestrowego, oznacza, że w pewnych sytuacjach spełnienie go nie musi wiązać się ze stosowaniem środków przymusu, lecz może ograniczyć się do odmowy podjęcia oczekiwanej przez zarząd spółki czynności z przytoczeniem podstawy negatywnego załatwienia wniosku. Bezkrytyczne przyjęcie do zbioru nowej listy wspólników w wypadku, gdy sąd rejestrowy powziął wiadomość o braku podstawy do ujawnienia zmiany w składzie osobowym spółki, może przynieść niepożądane konsekwencje w postaci osłabienia zaufania do danych wynikających z treści dokumentów, składanych pod kontrolą sądu rejestrowego. Praktyka wykazuje, że pewność danych co do składu osobowego spółek z o.o. jest przedmiotem zainteresowania osób trzecich.
Z tych zasad Sąd Najwyższy na podstawie art. 391 kpc podjął uchwałę o treści jak w sentencji, pozostawiając poza rozstrzygnięciem - ze względu na treść pytań prawnych - należącą do sądu rewizyjnego ocenę prawną przyjętej przez sąd rejestrowy podstawy odmowy przyjęcia listy wspólników.
Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna
z dnia 29 sierpnia 1990 r.
I CZ 188/90
W zasadzie dostatecznym dowodem pozwalającym na ustalenie, kto jest wspólnikiem spółki, jest lista wspólników sporządzona w sposób określony w art. 167 § 2 kh(1). Lista ta powinna uwzględniać wszystkie zmiany w składzie spółki (art. 188 § 3 kh). Wątpliwości co do prawdziwości listy wspólników mogą być wyjaśnione na podstawie prowadzonej przez zarząd księgi udziałów, do której powinny być wpisane wszelkie zmiany, m. in. w osobach wspólników (art. 188 § 1 kh). Jeżeli zachodzi podejrzenie, że księga udziałów nie zawiera wpisów odpowiadających rzeczywistemu stanowi faktycznemu, ustalenie osób wspólników może nastąpić na podstawie innych dowodów i przy uwzględnieniu wchodzących w grę przepisów prawa.
